SİNDİRİM SİSTEMİ

SİNDİRİM SİSTEMİ

ALPEREN GÜRBÜZER

Yüce yaratıcı daha biz ana rahmine düştüğümüz anın ilk gününde bile döllenen yumurta hücresin de depolanıp hazırlanmış olan stok besin ile rızkımızı korumaya almış. İşte şefkat budur. Bize anne rahminde merhametiyle besleyen Allah embriyolojik safhaların ileri aşamalarında plasentayı (eş) devreye sokarak göbek kordonu vasıtasıyla beslenmemiz daha da bir garantiye alınmıştır. Tabir caizse göbek kordonu vücuttaki kan damarlarını plasentaya bağlayan köprü konumunda olmanın yanı sıra cenin için iyi tasarlanmış mükemmel bir beslenme aracıdır. Böylece kandaki gıdalar ve oksijen bu köprü sayesinde cenine ulaşabiliyor. Cenin tarafından kullanılıp arda kalan artık maddeler ve karbondioksit ise yine bu köprü vasıtasıyla plasentaya nakledilerek kan damarları yoluyla tahliyesi gerçekleştirilmektedir. Burada ilgi çeken bir husus artık maddelerin tahliye işlemleri gerçekleşirken hem annenin hem de bebeğin aynı çatı altında zarar görmemesidir. İster istemez bu noktada önceden iyi planlanmış bir tedbir mucizesine şahit oluruz. Şayet ceninle anne arasında köprüye gerek duyulmaksızın bir ilişki olsaydı annede meydana gelebilecek muhtemel tüm hastalıklar veya her olumsuz arızalar cenine de sirayet edecekti. Dolayısıyla “Bu emaneti Ben verdim ve bu emaneti gerektiğinde Ben alırım” diye ferman buyuran Allah’a ne kadar şükretsek azdır.
Bizler yeme alışkanlığımızı bile çok önceden anne karnında iken başparmağı emme refleksi eğitiminden geçerek öğrendik. İşte bu eğitim sayesinde dünyaya daha adımımı atar atmaz sanki yılların getirdiği bir tecrübe edasıyla anne sütü emmeye başlayıp akabinde dişlerimizin çıkmasıyla birlikte büyük bir ustalıkla yemek yeme alışkanlığını sergilemekteyiz. Bu yüzden dudaklardan başlayıp anüsle son bulan bu uzun yolculuğa sindirim sistemi deriz. Sistem görünürde etten basit bir boru veya ona iştirak eden yardımcı bezlerden meydana gelmiş donanım demiş olsak ta bu iş bu kadar basit değil elbet. Nitekim besinler ağızdan başlamak üzere etten bir boru içerisinde mekanik ve kimyasal değişikliğe uğrayarak takriben 9 metrelik bir güzergâh boyunca yolculuğuna devam ederler. Öyle ki karnımızın acıktığını vücudun informasyon (bilgi) mekanizması sayesinde haberdar olan dudaklarımız ani bir refleksle harekete geçince lokma ağza alındığı andan itibaren midemizdeki bir milyar hücre uyarılmış olur. Derken sindirim sistemi derhal devreye girip tükürük bezlerine gereken talimatı verilmesiyle birlikte süreç işlemeye başlar. Bu yolculuk esnasında konaklanacak yerler ise sırasıyla ağız, farinks, özofagus, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve rektumdan (son bağırsak) ibaret kompleks yapı merkezleri olmaktadır. Aslında her bölüm fonksiyon bakımdan sırasıyla birbirinin tamamlayıcısıdır. Aynı zamanda bütün sindirim yolu bir boru ve en içte histolojik bakımdan bol salgı yapan bir mukozla örtülüdür. Zira bu mukoz dört kısımdan yapılmıştır.
Dişler
Diş deyip geçmemeli, değim yerindeyse kendi başına bir âlem. İnci tanelerimizin her biri hem estetik hem de faydalanmak için yaratılmışlardır. Baksanıza bir diş uğruna dünyanın dört bir yanında devasa fakültelerin kurulması bunu teyit ediyor zaten. O halde şimdi bu âleme hep birlikte göz atabiliriz. Şöyle ki; dişlerimiz genel itibarı ile alt ve üst çenede olmak üzere 4’ü parçalayıcı canine dişler, 8’i kesici dişler denilen incisiv, 8 tanesi küçük yapıda premolar, 12 tanesi büyük yapıda molar, diğer 20 tanesi azı dişlerinden olmak üzere tam tamına 32 taneden ibarettir. Aynı zamanda bir diş dıştan içe doğru katmanlardan oluşmaktadır. Bu katmanlar sırasıyla:
—Mine,
—Dentin,
—Sement,
— Pulpa olarak dizayn edilmiştir.
Dişler işlev bakımdan hem bıçak, hem kırma, hem öğütmek, hem kıyma makinesi hem de ses ayarı görevi yaparlar. Mesela bıçak işlemini çenemizin ön kısımda yerleştirilmiş kesici dişler yürütür. Hakeza köpek dişleri sivri ve kanca yapıları sayesinde parçalama, azı dişleri ise öğütme işlemlerini gerçekleştirir. Ses ayarının rayından çıkması ise dişsizlikle alakalı bir husus olup, malum dişleri dökük insanların sesleri peltek çıkarması bunun en tipik misalini teşkil eder.
Dişler ince bir matematiksel programla yerleştirilmiş ağız yapımızın inci taneleridir. Zira bebek dünyaya geldikten 6 ay sonra bu inci taneleri çıkmaya başlar ve bunlar tam tamına 20 adettirler. Bunlara primer dişler (süt dişler) denip 6–7 yaş arasında dökülür, ama sonradan çene kemiğinin gelişmesine paralel olarak asılları yerine gelecektir. Nitekim bundan sonraki aşamalarda kalıcı dişler çıkar ve 17–21 yaşları arasında toplam 32 adet olmak üzere inci tanelerin tümü tamamlanır. Dişler aynı zamanda evlenecek bir genç kızın gelinliği gibidir. Bu gelinliğin tacı, tahtı bile var. Şöyle ki;
—Dişin taç kısmı dıştaki görünen yüzeyidir,
—Kök ise çene içine gömülmüş taht kısımdır.
Dişler sayesinde çene kemiklerine fazla iş düşmez. Dişin kök kısmı çene içine kemikle birlikte allovis denen çukurluklara yerleşmiştir. Mesela alt azı dişlerde 2, üst azı dişlerde 3 kök vardır. Ayrıca dişin iç kısmında şekline uygun vaziyette sinir hücreleri ve kan damarlarını zengin bağlayıcı doku hücrelerinin lifleriyle irtibatlandıran pulpa denilen bir boşluk vardır. Hatta pulpa içerisindeki açık sarı renkli bir madde mine ve sementin beslenmesini üstlenmiştir. Taçla kökün komşu olduğu kısım ise damağa çizgi olan boyun kısımdır.
Dişin sert kısmı mine, dentin ve sement diye üç kısımdan yapılmıştır.
Mine tabakası hekzagonal (altıgen) yapıda dişin en sert tabakası olup kalsiyum ve fosfat bileşenlerini içerir. Dişin bu sert tabakayla donanması sayesinde diğer diş katmanlarının zarar görmesinin önüne set çekilmiştir. Şayet asit türü maddeler mine tabakasını aşındırmaya yüz tutarsa o zaman aşınma aşınmayla kalmayıp diş kemiğine kadar ilerleme kaydedebiliyor. Bu durumda delinen kısma dolgu yapılmazsa ister istemez gittikçe oyuk derinleşerek kanal tedavisi gerektirecek duruma gelir. Bundan dolayı mutlaka yatmadan önce dişlerimizi iyice fırçalamak gerekir. Çünkü uykudayken tükürük bezleri inaktif olduğundan dolayı bakteriler hızla üreyerek daha fazla asit salgılayabiliyorlar. Dolayısıyla dişimizin kıymetini bilip temiz tutmalı, aksi takdirde mikrobik faaliyet dişlerimizden vücudun diğer katmanlarına sıçrayarak çeşitli hastalıklara kapı aralayacaktır. Her şeyden öte zaten diş temizliği sünnettir. Sanırım bu her şeyi zaten tek başına açıklamaya yeter artar da.
Mine ile sement ancak dişin boyun kısmında kesişirler. Nitekim sement diş kökünün ucuna (apeks) yakın kısımda diş köklerini saran ince bir örtü diyebileceğimiz tosit adı verilen hücreler ihtiva eder. Dolayısıyla yaşlanan insanlarda bunlar sementosit adını alıp, damak delikleri ile kaynaşıp kireçleşir de. Hatta kireçleşmeye sementum hiperplazisi de denir. Bu aslında anormal bir durum olup özellikle yaşlılarda görülür. Yinede bu olayı önlemek için bu bölgelerde her an mikrofaj ve lenfoidler hazır vaziyette bulunurlar.
Dentin minenin alt kısmında bulunup hem sert hem de dişin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Dentin taze iken yarı şeffaf sarı görünümünde olup kemikten 200 kat defa daha serttir. Hatta kimyasal yapı ve gelişim bakımdan kemiğe benzer. Şöyle ki kemikte olduğu gibi dentininde % 28’i organik, % 72’si inorganiktir. Dentin aynı zamanda pulpayı kuşatan kısımdır. Taç ise dişin en kalın kısmıdır. Hatta burada dentin maddesi daha fazladır. Ancak kök bölgesinde dentin kalınlığı azalıp burası semenle kaplanır. Zira dişin içerisinden dentin tubulusları dişin kök ucuna gittikçe numan kılıfı ile örtülü olduğu belirlenmiştir. Taç bölgesinde ise dentini dıştan kuşatan mine tabakası (enemal) örter.
Diş eti
Diş etleri dişlerimize perde görevi yapmanın yanı sıra cinsiyet yönünden de iyi bir ayıraçtır. Nitekim diş etlerinin alınan sürüntü örneğinin mikroskobik inceleme sonucunda epitelyum çekirdek hücrelerinde koyu renk alan Barr cisminin varlığı dişilik genine işarettir.
Ağızda kollogen fibril yapılı üzerinde değişik derecede keratinleşme görülen bir yapı genelde diş etleri olarak bilinir. Aynı zamanda bu yapı dişlerle girintili çıkıntılı ve diş çenesi zarları itibariyle de bezce fakir olduğu için buralarda özel diş eti bakterileri yerleşmiştir. İşte ağız kokusuna neden olan bu bakterilerdir. Bu bakımdan diş etleri çok mühim olup, alacağımız bir takım tedbirlerle ağız kokusu gibi bir takım diş eti rahatsızlıklarının önüne pekâlâ geçebiliriz.
Yanak
Ağız kısmını çevreleyen yanağın içerisi hem çok katlı, hem yumuşak, hemde kreatinli olmayan yassı epitel tabakasıyla örtülüdür. Yanak deyip geçmemeli, çünkü aynı zamanda immün sistemin önemli bir parçasıdır. Çünkü bazı mikro organizmalar ta baştan yanaktaki salgı bezleri tarafından sindirim sistemine dâhil edilmeden yok edilirler. Yani tükürük bezlerinin glandula buccalis (yanak) salgısı sayesinde dişlerin arasına yerleşmiş olan yemek kırıntıları temizlendiği gibi diş çürümelerinin önüne de geçilebilmektedir.
Ağız boşluğu
Ağız boşluğu mukoz zarla kaplı olup, ön giriş kısmı dudak kapısıdır. Dudak kapı görevi yapmanın yanı sıra morarması ile birlikte birtakım hastalıkların habercisi olmaktadır. Özellikle kanın oksijensiz kaldığı maraz durumlar için ilk sinyal belirtisi niteliğinde bizleri bu durumda bilgilendirmektedir.
Ağız tavanı üst damak, sert damak (kemikli ön kısım) ve yumuşak damak (kaslardan oluşan arka kısım) olmak üzere üç kısımdır. Üst bölme özellikle nefes alıp vermede, yumuşak damak ise yeme ve yutmada fonksiyoneldirler.
Ağız boşluğu yassı epitelle döşenmiş glikojen ihtiva eden, yüzeysel hücrelerin bol mukoz salgılayan bir dejenere laminaria proparya sistemidir. Ağız boşluğunun altındaki submukoza denilen kısım çok az miktarda muskularis mukoza ve kas demetleri ile desteklenir. Hatta submukoza kısım yumuşak burun boşluğuna bakan yüze kadar uzanıp, çene ve yüz kasları ile irtibatlandırılmıştır. Dolayısıyla burun boşluğunda submukoza bulunmaz. Ağız boşluğunun üç yöne seyreden çizgili kasların bulunduğu bölüm ise dil çatısını (dili) meydana getirirler. Ayrıca dilin üzerinde takriben 9–10 bin adet papilla (tomurcuk) denen çıkıntılar vardır. Tomurcuklar içerisinde de çok sayıda lezzet almamızı sağlayan reseptör hücreleri bulunmaktadır. Böylece reseptör hücreleri sinir hücreleri ile irtibata geçip lezzet hissi beyinde sahne alarak yediğimiz besinin zevkini tadarız. Dildeki papillalar üç kısım olup bunlar:
Birinci kısım ‘V’ biçiminde olup bunlara filiformis papillalar denir. Bu tip papillalar bazı enfeksiyon hastalıklarında sertleşerek dil üzerinde pürtük yapıp ağızda kurumaya ve keratinleşmeye sebep olurlar. Nitekim ağız suyu tamamıyla kuru kalsaydı insan için çok büyük bir tehlike arz edecekti.
İkinci tip funjiformis papillalar da dil üzerinde tek tek dağılmış olarak bulunur. Hatta dilin tam orta kısmında bademciklere komşu uzunlamasına açlık ve susuzluk halinde beyazlaşan bir bant meydana getirirler.
Üçüncü tip circuvallateform papillalar ise körelmiş olarak kalıp, buna foliat papilla denir.
Dil
Dudaklarımızı açtığımızda ancak dilimiz dışardan görülebilmektedir. İyi ki de sürekli açık kalmıyor. Aksi takdirde dış görünüşümüz estetik olmayacaktı. Tabiî ki dudaklar sadece estetik yönden değil konuşmaya da yardımcı hoparlör görevi yapmaktadır.
Bir başka ilgi çekici odak noktamızda hiç şüphesiz dilimizdir. Özellikle dilimiz üzerinde en dikkati çekeni ise 3000 sinir ucuyla bağlantılı tat alma hücreleridir. Önemine binaen bu hücreler haftada bir yenilenir, hatta bu yenilenme faaliyetinden haberimiz bile olmaz. Dilin içerisindeki kaslar vasıtasıyla esnek bir hareket kabiliyetine sahip olan dilimizin üzerinde gördüğümüz bu tür kabarcıkların içerisinde tat tomurcukları yerleştirilmiştir. Tat tomurcuklarında tat sinirlerinin uçları bulunur. Herbirinin lezzeti farklı olan binlerce gıdanın ortalama 120 bin tadı fark edebilecek kabiliyetinin dilimizin arka kısmında yerleştirilmiş tad hücrelerinin varlığı ilahi bir güç tarafından yapılan plan ve programın varlığını ortaya koymaktadır. İlgi çekici olan bir hususta görme ve koklama duyularının dildeki tat alma hassasiyetini artırıp, iştah meydana getirmiş olmasıdır. İşte bu iştah nimeti sayesinde beslenmemiz bizim için bir külfet değil ve lezzet haline dönüşmektedir.
Dil adeta kürek görevi yapar, asla besinleri çiğnemez, bir çark makinesı gibi yuvarlayıp, sadece besinlerin çiğnenmesine yardımcı olur. Böylece yuvarlanan besinler tükürükle sulandırılıp yutulma aşamasına gelir. Fakat ağzımıza aldığımız lokma sindirim kanalına değil akciğere de kaçabilir, ya da tekrar geri dönebilir de. Bunun içinde mutlaka önlem düşünülmüştür. Şöyle ki; yutma işlemi yanak (buccalis), gırtlak (pharynx) ve yemek borusu (oesophagus) kademelerinden geçerek üç aşamada iradeli (yanak) ve refleks (yanağın dışındakiler) hareketlerine bağlı birkaç saniye içerisinde gerçekleşen hadisedir. Yutma esnasında bir yandan küçük dil ve yumuşak damak (platum molle) birlikte bir piston gibi yukarı kalkıp burun boşluğu kanalını kapatırken diğer yandanda küçük dil bölgesinde epiglottis kapağı denilen bir kapak bir trafik polisi edasıyla akciğere giden kanalları kapatıp böylece sindirim borusuna gıdaların kazasız belasız sevk işlemi gerçekleşir. Yemek borusunda ise mukoz salgılanarak gıdaların birtakım peristaltik denilen kasılma hareketleri eşliğinde mideye kolayca akışı gerçekleşmektedir. İşte “Bir lokma bir hırka” denilen devirler geçse de, günümüzde lokma sayıların atmasını düşündüğümüzde bu kontrol mekanizmasnını iyi planlanmış bir proje olduğunu anlarız. Üstelik günümüzde tüketim çılgınlığının zirve yaptığı durumda bile sindirim aksamadan işliyor da.
Demek ki yumuşak damağın serbest kalan arka kısmında uvula denilen küçük dilimiz boşuna yaratılmamış. Siz siz olun onun öyle küçük olmasına bakmayın, yaptığı iş büyüklüğüne işarettir. Nitekim yutma esnasında yumuşak damakla birlikte yukarıya yükselerek besinlerin burun boşluğuna kaçmasına geçit vermezler. Üstelik ağzımıza aldığımız lokma yemek borusundaki kasılma hareketleriyle saniyede 2,5 cm hızla aşağı doğru ilerleyebiliyor. Dahası bu kasılmalar sayesinde baş aşağı duran bir kimsenin bile meşrubat içmesi mümkün olabilmekte. Hakeza emme esnasında ise ağız kısmın arka kısmını bir barajın kapaklarını kapatmasına benzer bir işlevle negatif basınç uygulanır. İşte yumuşak damak ile küçük dilin beraberce yürüttüğü bu işlemin önemi şundan belli ki difteri türü hastalıklarda yutma ve emme güçlükleri yaşanmaktadır. Hatta bu ve buna benzer hastalıkların yumuşak damağın kaslarını felce uğratması sonucu konuşma bozukluklarına yol açmaktadır.
Ağızdaki bezler:
Salgı sistemini teşkil eden bezler dış ve iç salgı bezleri diye iki ana grupta incelenir. Ağızdaki bezler ise;
—Tükürük bezleri,
— Mukus bezleri diye tasnif edilir.
Günde ortalama 1 litre sıvı salgılamakla maharetli ilk organlarımızın başında tükürük bezleri gelir. Tükürük bezlerinden salgılanan tükürük besinlerin yumuşatılmasında çok önemli icra işlemi gerçekleştirmektedir. Böylece tükürük içerisindeki ptyalin ve lisozim enzimler (salgı suyu) sayesinde sindirilme işleminin birinci basamağı olan kimyevi işlemler start almış olur. Tükürük bezleri üç çeşit olup bulundukları yere göre; kulak altı tükürük bezi (Glandula parotis), çene altı tükrük bezleri (Glandula submandibularis) ve dilaltı tükürük bezleri (Glandula sublingualis) diye isim alırlar. İşte bu üç bez sayesinde günde yaklaşık 1 litre tükürük salgılanmaktadır. Hatta aşırı salgılar diş diplerinde diş taşı yapar ve ağız kokularına sebep olur. O halde tükürük deyip geçmemeli. Zira bu salgıların % 98’i su olup, ayrıca buna ilaveten müsin, protein, mineral tuzları, ağzın dökülmüş epitel hücreleri ve tükürük cisimcikleri karışık halde lisozim enzimi ve ptyalinle birlikte tükürüğü meydana getirirler. Özellikle tükürük bezlerinin en büyüğü olan kulak altı tükrük bezleri stenon kanalı vasıtasıyla salgısını salgılayıp ptyalin enzimi bakımdan çok zengindirler. Ptyalin aynı zamanda besinlerin yumuşatılmasında birinci derecede rol sahibi olup özellikle karbonhidratlardaki nişastayı maltoza dönüştürürler. Lisozim enzimi ise bakteri faaliyetine geçit vermeyecek derecede antiseptik madde olarak görev yapar. Öyle ki o ömür boyunca ağız ortamı mikrobik faaliyetlere karşı kimyasal antiseptiklerini kıskandıracak kadar doğal antiseptiğimiz özelliğe sahip bir maddedir. Çene altı tükürük bezleri ise Warton kanalı vasıtasıyla salgısını ağza salgılamakta olup yediğimiz gıdaların adeta lezzetini hissetmemize yardımcı klavuz rolü ifa etmektedir. Ayrıca ağzımızda bir takım kontrol mekanizmaları ile ağzımıza alınan zararlı ve tehlikeli maddeler algılanıp vücuda alınmasına geçit verilmez. Keza mukus bezleri tarafından salınan yapışkan musijen damlacıklar ağızda karışık bezleri meydana getirir.
Tükürük bezlerinin en küçüğü olan dilaltı tükürük bezleri Rivinus kanalı vasıtasıyla koyu mukoz kıvamında tükürük salgılayıp yediğimiz gıdaların lokma haline getirilmesinde önemli bir görev yüklenmiştir.
Ağızda bazı boşluklar ve kanallar bulunur. Bunlar özel salgı ihtiva eden yerlerdir. Bunlar bulundukları yere göre; dudak ve yanak bezleri, ön dil bezi, dil kökü bezleri ve damak bezleri olarak isimlendirilir. Dolayısıyla ağza alınan yiyecekler çiğnenip isteğimize göre çalışan kaslar sayesinde gerçekleşmekte. Derken bu istek beynin talimatı doğrultusunda seyrine devam eder. Demek ki önce yiyecekleri önce dişlerimizle parçalar, öğütür ve tükrük bezlerinin salgılarıyla tıpkı bir hamur gibi yoğururuz. Akabinde lokmaların çiğneme işlemi tamamlandıktan sonra mideye kadar uzanan 25 cm uzunluğunda ki yolculuğun (yemek borusu) ilk başlangıcında boğaza gelip dayanır. İşte bu kavşak noktasından lokmanın yanlış yola girmemesi için tedbir alınmıştır. Yani yutkunma ile birlikte solunum borusu küçük dil ile kapanır ve yemek borusundan aşağıya doğru inmesi sağlanır. Dolayısıyla baygın bir kişiye yiyecek ve içecek verilmemesi bu sebeptendir. Dahası yanlışlıkla verildiğinde baygın kimsede bu refleks meydana gelmeyeceğinden mideye gidecek besin maddesi yanlış yola sapması kaçınılmaz kılabilir.
Farinks
Farinksin üst kısmı solunum sistemini andırır, alt kısımda sindirim sistemine benzeyen bir histolojik farklılık gösterir. Farinksin içerisi ise sili yapıdadır. Bilhassa zengin bezler ve siller bağışıklıkla yakından ilgilidir.
Sindirim sisteminin epitel dokusu farinksin alt kısmında bulunur. Üst kısım zengin kas katmanı içerip kas lifleri mukoz ve mukoz bezleri ile fibroelastik bir tabaka yapar. Burasının bağışıklık sistemiyle ilgisi vardır. Hatta yutulan hava farinksin üst kısmında infiltre edilerek hem nemlendirilir hem de enfeksiyon unsurlarının bu kısma yapışması gerçekleşir. Solduğumuz hava tabii mecrasında buradan geçerken yutak daralır ve yutulan hava mukoz maddesi ile birlikte süzgeçten geçirilir. Derken biriken mukoz balgam şeklinde dışarıya atılır. İnsan ister istemez bu dudak uçurtacak olay karşısında hayrete düşüp Allah’a şükrederiz.
Tonsilla (Bademcikler)
Küçük dilin hemen iki yanı başında veya yutağın iki tarafında mikroplara karşı savunma kalemiz olan tonsilla denilen bademciklerimiz (nöbetçi askerler) mevcuttur. Bademciklerin burun boşluğuna olan cinsine foringial tonsil denip dilin arka kısmında olan bir diğer türü ise lingual tonsil adını alır. Yani bunlar ağız boşluğunda lenfatik dokuları kuşatan, mukoz zar içerisine gömülü yuvarlak veya elips biçimde kapsüllerdir. Hatta bunlar kripta denen çöküntüler içinde bulunurlar. Dahası tonsillerin yüzey epiteli içerisinde lenfositler toplanmakta, bu arada dökülen epitel hücreleri ve lenfositler tükürük cisimciklerini meydana getirir. Ayrıca epitel hücreleri ve lenfosit karışımı bademcik içerisinde kripta denen sadece lenfositlerin toplandığı çevreden ayrılmış kapsüller bulunur. Fakat bunlar yaşlılıkla birlikte sayıca azalır.
Bademciklerden kesit alınca içi lamelli biçimde yüzeyi genişleten tüpcüklerden ibaret bağ doku ürünü olan lenfoid nodüllerle (lenf bezleri) dolu olduğu görülür.
Bademcikler mikroplara karşı adeta bir ön karakol vazifesi görür. Dolayısıyla karakolu ele geçiremiyen mikroplar burada mapus düşerek yok edilirler. Zira bu karakolda akyuvarlar üretilip, bağrında çok sayıda akyuvar barındırmaktadır. Şayet vücut direnci azalıp lökositlerin mikroplara karşı yenik düşerse karakol düşebilir de. Tabiî ki bu karakol baskını neticesinde mağlup düşen bademciğin bizatihi kendisi de iltihaplanıp mikropların karargâhı haline dönüşecektir. Artık bu noktadan sonra bademcikler bizi korumak bir yana mikrop yuvası olacaktır. Çünkü orası mikropların kalesidir artık. Dolayısıyla bademciklerin bu noktadan sonra cerrahi operasyonla alınması kaçınılmazdır. Neyseki dilin kökünde bademcikler alındığı zaman bu görevi üstlenmek üzere yerine lenfatik sistem devreye girip bu açık giderilmeye çalışılır.
Özofagus
Özofagus yediğimiz gıdaları yutaktan mideye götüren kas yapılı bir tüptür. Bu tüpün kasları uzunluğuna farinksin elastik tabakasıyla devam eder. Özofagus mideye yaklaştıkça daha da kalınlaşır. Hatta sert besinlerle beslenen hayvanlar veya otçul canlıların özofagusunda keratinleşme görülür. Bu arada yutma esnasında içerisinde bolca kaygan sıvı suların bulunması veya elastik bağ dokunun varlığı sayesinde lokmanın geçtiği yerler genişlemektedir. Böylece gıdalar bir yandan ilerlerken diğer yandan arka kısmın çapı daralıp lokmaya ilerleme kuvveti verilerek pistonumsu boşalma işlemine benzer primer peristaltizm ve sekonder peristaltizm türü hareketle mideye kayması sağlanır. Buna sağımsal hareket denilir ki, bu iş için özofagus da emre amade iki tip bez vardır. Bunlar:
—Özofagus özel bezleri,
—Özofagus kardiyal bezleri olarak bilinirler.
Özofagusdan itibaren ince bir kas tabakası var ki, burası submukoza olarak bilinip aynı zamanda sindirim siteminin üçüncü sırasını teşkil eder. Yani özofagusun altında submukoza bulunup, başlıca görevi epitel tabakasının elastik ve reticular fibrillerini diğer kas gömleğine bağlamaktır.
Mide
Mide kendisi hariç yenilebilecek her türden besinleri sindiren bir laboratuarımız olarak dikkat çekmektedir. İşte bu laboratuar sayesinde besinlerin her türlü kimyasal analizi yapılarak kalsiyum, kükürt, demir gibi diğer zaruri maddeler ayrıştırılıp vücut için yararlı hale getirilir. Ayrıca hücre içerisinde tutuşturulan besinler oksijen, hidrojen ve karbon haline dönüştürülerek vücut için gerekli ısıda elde edilmiş olmaktadır. Demek ki besinlerin eritilmesi için erkekte 1 milyar, kadında ise 820 milyon asit hücre habire asit üretmektedirler.
Besinleri sindirme kapasitemiz yaklaşık 2,5 litrelik bir alanla sınırlıdır. Mide sadece kasılma hareketleriyle kalmayıp besinlerin boza kıvamı alması için birtakım enzim ve içerisinde hidroklorik asit bulunan bir sıvı da salgılar. Hidroklorik asit daha çok pepsin denilen enzimin görev yapabilmesi için gereklidir. Aslında bu asit midenin yapısını oluşturan etleri bile eritecek güçtedir. Neyse ki midemizi yaratan, midemizi hidroklorik asidin tesirinden koruyacak mukus adlı bir sistem kurmuştur. Bu sistem sayesinde mukus midenin duvarlarını kaplar ve onu hidroklorikasitin tahribatından korur da. Ne gariptir ki adeta etten duvar örülen bir torba içerisinde kendi cinsinden et veya benzeri maddeler parçalanıp hazmedilmekte, üstelik bu torba herhangi bir zarar görmüyor da. Gerek midenin hazmı için gerekli salgının devreye girmesi, gerekse o salgıdan dolayı midenin tahriş edilme riskine karşı çıkarılan koruyucu salgı sisteminin var olması midemizin hatasız bir hesap içerisinde kimyagerlere taş çıkartarcasına işleyen mükemmel bir donanıma sahip olduğunu göstermektedir. Böyle mükemmel bir sistem ancak yaratıcının eseri olabilir. O halde bu mükemmel yaratıcı eserin detaylarına geçebiliriz.
Bilindiği üzere günde ortalama 3 litre salgı salmasıyla ünlü organ dendiğinde ilk evvela mide akla gelmektedir. Zira açlık denilen olayı midemizden gelen sinyaller sayesinde hissederiz. Peki, acıktığımızı nasıl anlarız. Belli ki sinirler sadece iletişim için değil bu iş içinde görevlidir. Mesela diyelim ki kanda şeker azlığı söz konusu. Bu durumda derhal mide ve bağırsak kaslarıyla ilintili sinirler adrenal hormonu yardımıyla gereken emri verip kandaki ihtiyaçlar anında giderilmeye çalışılır. Böylece bu iletişim sayesinde yeme ihtiyacı hissederiz. Zira beynin onuncu siniri olan vagus, hidroklorik asit ve pepsinin salınmasında sorumludur. Anlaşılan büyüklerimiz; “Can boğazdan gelir” sözünü boşa dememişler. Yemekler mideye geldiğinde ilk salgı olayı gastrin hormonu ile gerçekleşir. Bu hormonun kana karışmasıyla birlikte protein moleküllerini parçalayıcı etki yapan histamin devreye girer. Diğer salgımız hidroklorik asit ise besin faaliyetinin yeterli olduğu noktada gastrin salgısının salınmasını durdurucu yönde rol oynamaktadır. Şayet bu otomatik ayarlama olmasaydı her birimiz obur yaratıklar olup sağlıksız beslenmenin açtığı birtakım kontrolsüz faaliyetler yüzünden midemizin iflasına yol açacak şikâyetlerle karşılaşacaktık. Öyle bir ayar sistemi yerleştirilmiş ki yediğimizde salgı ifraz edilir, açlık ihtiyacımızın giderilme işleminin bitim noktasında ise derhal salgılamayı durdurucu oto-regülatör sistem müdahil olmaktadır.
Bu arada açlık ihtiyacımızın giderilmesi adına sindirim borusundan akıp gelen besinler mide kapısının otomatik açılımı ile adeta hoş geldin denilerek konuk edilirler. Bu yüzden midenin dışında apayrı bir sistem diyebileceğimiz fibroplast ve makrofaj hücreleri bulunur. Bu arada insan baş aşağı edilse bile gelen misafir kapı dışarı edilmez, yani yediğimiz besinler tekrar ağzımıza geri iade edilmezler. Zira midenin dış katmanını oluşturan uzunlamasına sıralı dizilmiş kaslar sindirim işi için güçlü bir daire (sfinkter) oluştururlar. Ayrıca midenin üst kısmı denilen fundus bölgesinde ise sürekli olarak karbondioksit ve oksijen karışımı bir gaz bulunur. Dolayısıyla midemizi üşüttüğümüzde fundus bölgesine sirayet eden H2S (hidrojen sülfür) gazının birikmesiyle birlikte hem

http://www.facebook.com/pages/Alperen-G%C3%BCrb%C3%BCzer/141391522610124?sk=info